Kącik pedagogiczny

 

 

JAK MOWA I MUZYKA 
WPŁYWA NA PRAWIDŁOWĄ WYMOWĘ DZIECKA -

EFEKTY DZIAŁAŃ

                                                                                                         

Zarówno mowa, jak i muzyka towarzyszą człowiekowi niemal przez całe życie. Już w okresie prenatalnym dziecko reaguje na otaczające je dźwięki. Jako niemowlę odwraca głowę w kierunku głosu matki, interesuje się zarówno wypowiadanymi przez nią słowami, jak i śpiewanymi przez nią kołysankami. W późniejszym okresie dziecko samo tworzy opowiadania, rymowanki, piosenki czy melodie.

Dziecko, aby zacząć mówić powinno słyszeć dużo słów i zdań. Tworzy własny słownik na podstawie tego co usłyszy. Około 6-8 miesiąca życia (okres melodii – głużenie), dziecko jest gotowe do tworzenia dźwięków. W następnych miesiącach życia dziecka w naturalny sposób przyswaja kod języka i rozpoczyna wypowiadanie rzeczywistych słów. Dziecko uczy się tworzyć na początku własne frazy i zdania, później czytać i pisać. Cały proces sekwencyjnego rozwoju- słuchania, mówienia, czytania i pisania zaczyna się w momencie narodzin i trwa do wczesnych lat szkolnych. Mowa jest przetwarzana przez prawą półkulę a muzyka przez lewą półkulę. Śpiewanie wymaga współpracy obydwu półkul. Podczas śpiewania stymulujemy rozwój połączeń między prawą a lewą półkulą. Do 1 roku życia dziecko odróżnia dźwięki muzyczne od niemuzycznych. Do 18 miesiąca życia równolegle rozwija się słuch muzyczny i rozwija mowa. W rozwoju muzycznym niezwykle ważne jest środowisko rodzinne. To, czy w domu słucha się muzyki, śpiewa piosenki czy gra na instrumentach.

Przez pierwsze lata słownik językowy i muzyczny dziecka zależy w głównej mierze od różnorodności wypowiadanych do niego słów, przeczytanych książek, wypowiadanych wierszyków, zabaw słownych. Dziecko już od pierwszych dni swego życia, winno być wychowywane w „kąpieli słownej” połączonej z czynnikami uczuciowymi wywołującymi pragnienie komunikacji. To, że niemowlę nie mówi nie znaczy ,ze nie oczekuje mówienia od dorosłych. Rozwój mowy u dziecka, jest intensywny wówczas, gdy jest ćwiczony w toku naturalnej, swobodnej rozmowy, w której partnerem dziecka jest osoba dorosła. Podstawową zasadą stymulacji prawidłowego rozwoju mowy jest mówienie o rzeczach i zjawiskach, które dziecko czuje, smakuje, przeżywa. Mówienie, mówienie i jeszcze raz mówienie w każdej sytuacji, niezależnie co robimy dobrze jest dziecku opowiadać np. teraz zmienię Ci pieluszkę, a teraz pójdziemy na spacer, założymy buty, czapkę, szalik, rękawiczki. To naprawdę działa . Należy używać wyrażeń dźwiękonaśladowczych, dlatego tak popularne są wszystkie książeczki z tymi wyrażeniami. To właśnie od tych wszystkich ,,hau’’’, ,,miau’’, ,,brum’’ zaczyna się zwykle rozwój mowy. Należy ich używać nie tylko podczas oglądania książeczek, ale na spacerze, opowiadając dziecku co właśnie widzi. Pierwsze słowa to często tak naprawdę sylaby. Ale jeśli dana sylaba, np. ,,bu’’ zawsze oznacza,, buty’’, to już sukces. Kiedy więc dziecko pokazuje na buty i mówi, ,,bu’’, powtórzmy za nim: ,,tak to są buty’’. Nie ma co oczekiwać, że dziecko się poprawi i powie od razu ,,buty’’, gdyż ten proces wymaga trochę czasu. Warto czytać książki z dzieckiem i dziecku , nawet jeśli ono wydaje się początkowo niezainteresowane taką aktywnością. Do dziecka należy mówić jak do dorosłego. Tylko w ten sposób nauczy się prawidłowego wzorca. Trzeba pamiętać, że dziecko będzie mówić takim językiem, jakim do niego mówimy. Wypowiedzi dorosłych służą jako przykład do konstruowaniu własnych wypowiedzi dziecka.

Dobre warunki dla rozwoju mowy mogą stworzyć dziecku jego rodzice, inne osoby bliskie oraz środowisko przedszkolne. Dom i przedszkole to środowiska, w których dziecko spędza zazwyczaj najwięcej czasu. Stąd też czerpie wzorce mowy. Rodzice posiadają szeroką gamę możliwości stymulujących mowę dziecka – od pozwolenia dziecku na swobodne wyrażanie swoich myśli, sądów, opinii, pragnień, poprzez czytanie dziecku bajek, opowiadań, mówienie wierszyków, do pracy poprzez zabawę w formie historyjek obrazkowych, plansz edukacyjnych, rebusów, zabaw słownych. Mowie wtórują także emocje, stanowiące istotny element wypowiedzi dziecka. Dobrze jest, gdy dziecko uczy się języka w codziennych sytuacjach w rodzinie przy boku rodziców i bliskich. Czuje wtedy komfort i poczucie bezpieczeństwa co wspomaga przyswajanie nowego słownictwa i umiejętności swobodnego komunikowania się z domownikami, rówieśnikami oraz osobami obcymi.

Dzieci powinny mieć dostęp do edukacji muzycznej w przedszkolu, śpiewać dużo piosenek dziecięcych i uczestniczyć w zajęciach muzyczno-ruchowych/logorytmicznych. Dzieci zazwyczaj chętnie śpiewają piosenki, poznają i utrwalają wtedy nowe słowa ich znaczenie oraz ćwiczą wymowę. Piosenki, których się uczą, powinny być dobrane z dużą starannością, z uwzględnieniem właściwej skali głosu. Przeznaczone do śpiewania przez dzieci oparte są na kilku dźwiękach i mają prostą budowę melodyczną i rytmiczną. Przy wprowadzaniu nowej piosenki, po jej wysłuchaniu warto ją z dziećmi omówić, zwracając uwagę na jej treść. Zajęcia umuzykalniające stymulują rozwój dziecka w różnorodnych dziedzinach i na wielu płaszczyznach, rozwijają słuch muzyczny, słuch fonemowy oraz rozwijają mowę. Wychowanie muzyczne w przedszkolu powinno opierać się na różnych formach aktywności, m.in. na takich, jak:

• śpiew – kształci słuch, poczucie rytmu, pamięć muzyczną, rozwija aparat głosowy, uwagę, wyobraźnię, dostarcza wiedzy o świecie, sprzyja rozwojowi prawidłowej wymowy,

• słuchanie muzyki - kształcenie zdolności percepcyjnych ma ogromne znaczenie dla rozwoju mowy i myślenia; głównym zadaniem kontaktów dziecka z muzyką, jakie spełnić ma przedszkole jest obudzenie uwagi słuchowej, przygotowanie dziecka do słuchania i stworzenie ku temu najlepszych warunków,

• ruch przy muzyce – jest to gimnastyka ciała, która poprawia krążenie, dotlenia organizm, stanowi źródło radości i odprężenia; wyrabia zdolności koncentracji i uwagi, kształci szybką orientacją, refleks, pobudza aktywność i rozwija spostrzegawczość, wyobraźnię i pamięć,

• gra na instrumentach – nauka ta sprawia dzieciom radość, zadowolenie, rozwija muzykalność, zdolności estetycznego i emocjonalnego przeżywania muzyki,

• tworzenie prostych melodii – wszelkiego rodzaju improwizacje wpływają na aktywność twórczą dziecka.

Logorytmika to rodzaj oddziaływań muzykoterapeutycznych, który ma na celu skorygowanie lub usprawnienie komunikacji językowej, jak też zapobieganie odstępstwom w procesie komunikacji językowej. Łączy ona elementy muzyczne z treningiem funkcji werbalnych. Istnieje szereg prostych zabaw i ćwiczeń, które świetnie wpływają na rozwój dziecka. Z powodzeniem mogą być stosowane jako urozmaicenie codziennych zabaw z dziećmi. Szczególnie korzystne warunki z zakresu usprawniania narządów mowy są na zajęciach prowadzonych w integracji z muzyką. Podczas tego typu zajęć, które mają na celu zapobieganie i korygowanie wady wymowy stosowane są najczęściej przez nauczycieli piosenki ortofoniczne, które posiadają nieco inne walory, aniżeli piosenki stosowane na typowych zajęciach muzycznych. Piosenki ortofoniczne powinny mieć łatwy i melodyjny tekst muzyczny ze względu na to, iż tekst słowny sprawia dziecku trudności artykulacyjne. Są to utwory, które „wpadają w ucho". Oprócz tego piosenki ortofoniczne muszą mieć odpowiedni tekst słowny, mający na celu kształcenie prawidłowej wymowy danej głoski. Można również wprowadzać ćwiczenia rytmiczne (klaskanie czy tupanie niektórych fragmentów piosenki, z czasem również gra na instrumentach . Dziecko śpiewając opanowaną na zajęciach piosenkę w domu, na ulicy, podczas zabawy oraz ćwiczeń, ćwiczy w sposób spontaniczny swoją wymowę. Nauka melodyjnych i łatwych piosenek dodatkowo  usuwa z zajęć monotonię. W trakcie wykonywania zabaw ruchowych, połączonych z muzyką i mówieniem, następuje trening sprawności narządów mowy (układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego). Istnieje także możliwość atrakcyjnych ćwiczeń cech prozodycznych mowy (intonacji, tempa, akcentu). Na rozwój mowy dziecka korzystny wpływ mają także zabawy ruchowe połączone ze śpiewem, ponieważ ćwiczą głos, działanie i mówienie, powtórzenia, reakcje niewerbalne, planowaną zmianę kolejności działań. Piosenka i śpiew również są wykorzystywane w terapii osób jąkających się.

Rady dla rodziców

 

• Jak najwięcej mówić do dziecka od pierwszych dni jego życia.
• Rozwojowi mowy sprzyja karmienie piersią. Ssanie to najlepsze ćwiczenie języka, warg i policzków.
• Mówić powoli i wyraźnie. Zadanie rodziców w okresie kształtowania się mowy dziecka polega na dostarczaniu prawidłowych wzorców wymowy.
• Wymawiajmy słowa przesadnie, dzieląc na sylaby, np. ma-ma. Utrzymujmy w tym czasie kontakt wzrokowy, aby dziecko widziało jak układają się usta, język podczas wymowy poszczególnych głosek.
• Dostarczać jak najwięcej bodźców dźwiękowych: śpiewać, słuchać spokojnej muzyki, czytać jak najwcześniej i jak najwięcej bajek, aby dziecko nauczyło się skupiać uwagę.
• Zabawy, którym towarzyszy klaskanie, różne gesty naśladujące treść piosenek, rymowanek, ułatwiają zapamiętywanie słów.
• Ćwiczyć odgłosy otoczenia- demonstrowanie jak ,,mówi’’ krowa, piesek ,naśladujemy plusk wody, szum wiatru, itp.
• Powtarzajmy słowa: ,,Zobacz to są buty. Buty są niebieskie’’. Ułatwia to zapamiętywanie i pozwala na wyodrębnienie poszczególnych słów spośród dźwięków.
• Każdy przedmiot, rzecz dokładnie opisuje: co to jest , do czego służy, jaki ma kolor, kształt itp.
• Nie wolno karcić, ani zawstydzać dziecka za złą wymowę, ponieważ może to zahamować chęć do mówienia.
• Wszystkie spółgłoski wymawiamy krótko bez ,,y’ ’tzn. t, a nie ty.
• W okresie kształtowania się mowy, nie należy dziecka leworęcznego zmuszać do pisania prawą ręką, ponieważ zaburza to funkcjonowanie mechanizmów mowy, co może doprowadzić do jąkania.
• Rodzice powinni obserwować, czy dziecko reaguje na dźwięki z otoczenia, czy odwraca główkę w kierunku źródła dźwięku, czy gaworzy, czy nie ma powiększonych migdałów. Bowiem dobry słuch jest warunkiem rozwoju mowy. Nawet niewielki niedosłuch może zahamować jej rozwój.
• Podejmować wspólne zabawy edukacyjne połączone z aktywnością słuchową.
• Naturalny trening narządów mowy odbywa się podczas jedzenia. Ważne jest aby od momentu pojawienia się pierwszych zębów podawać dziecku coraz więcej pokarmów stałych. Dzięki temu będzie doskonaliło odgryzanie, gryzienie i żucie pokarmów. Podawanie tylko miękkiego i papkowatego jedzenia nie sprzyja wzmacnianiu mięśni warg, języka ,żuchwy, podniebienia miękkiego.
• Należy zaniechać podawania jedzenia przez smoczek najpóźniej do 2 roku życia. Długotrwałe ssanie smoczka przez dziecko powoduje brak pionizacji języka oraz sprzyja powstawaniu wad zgryzu, co w konsekwencji powoduje wadliwą artykulację.
• Codziennie czytaj dziecku. Odpowiednio korzystajmy z gestu i mimiki.
• Dzieci lubią słuchać płyt z muzyką dziecięcą.
• Ograniczmy oglądanie telewizji. Przekaz telewizyjny jest mało zrozumiały dla dziecka. Wybieraj wartościowe programy. Bądź zawsze zorientowanym, co dziecko ogląda. Nie zostawiaj włączonego telewizora, jeżeli nikt go nie ogląda.
• Dbaj o prawidłowy rozwój ruchowy. Zachęcaj do biegania, wspinania się po drabinkach, jazdy na hulajnodze, rowerze, rolkach. Usprawniaj motorykę palców, poprzez wydzieranie, naklejanie, lepienie z plasteliny.

 

Rola nauczyciela w rozwoju języka i mowy dziecka

 

Praca nauczyciela w rozwijaniu języka i mowy zmierza do rozwijania kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej dziecka. Kompetencja językowa - to zdolność używania języka zgodnie z regułami. W wieku przedszkolnym sprowadza się do używania słów zgodnie z podstawowymi regułami morfologicznymi, proponowanego wypowiadania słów oraz umiejętności rozumienia innych osób. Zatem nauczyciel powinien:

 

1. Rozwijać wymowę dziecka poprzez:

• ćwiczenia oddechowe,
• ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny (tj. ćwiczenia języka warg, podniebienia, żuchwy, itp. w formie zabaw, opowiadań),
• ćwiczenia fonacyjne (np. śpiewanie: głośno – cicho, mówienie: głośno – szeptem),

2. Rozwijać słownik dziecka:

• poznawanie słów i ich znaczeń w relacjach z innymi słowami,
• poznawanie słów przeciwstawnych (ciepło-zimno),,
• poznawanie wyrazów wieloznacznych używanych do określania konkretnych przedmiotów (np. zamek – budowla, błyskawiczny, do drzwi),
• poznawanie wyrazów o znaczeniach metaforycznych (np. chudy jak tyczka, gruby jak dynia),
• poznawanie wyrazów bliskoznacznych (np. duży – ogromny, wielki),

3. Doskonalić poprawność gramatyczną wypowiedzi:

• używanie odpowiednich form gramatycznych wyrazów należących do podstawowych części mowy,
• łączenie wyrazów w wypowiedzi,
• rozwijanie zdania prostego.

 

Powyższe działania u dzieci, u których rozwój mowy przebiega prawidłowo, pomogą utrwalić poprawną wymowę. Przy opóźnionym rozwoju mowy mogą zapobiegać występowaniu w przyszłości wad wymowy. Natomiast w przypadku głębszych zaburzeń artykulacji i niesprawności aparatu mowy działania takie nie wystarczą. Należy wówczas zapewnić terapię logopedyczną.

Podsumowując mowa ułatwia bogacenie i utrwalanie słownictwa – zarówno biernego, jak i czynnego. Ćwiczenia muzyczne, zwłaszcza wokalne, mają pozytywny wpływ na usprawnienie aparatu artykulacyjnego oraz budowanie swobodnej wypowiedzi. Znacząco niwelują niepłynność mowy w przypadku dzieci jąkających się i nie tylko.