Kącik pedagogiczny

 

 

TERAPIA  RĘKI,
CZYLI MOJE DZIECKO BAZGRZE...

 

• Gdy mówimy o problemie naszego dziecka z rysowaniem, wycinaniem, wykonywaniem szlaczków, pisaniem czyli szeroko rozumianą sprawnością manualną i graficzną myślimy głównie o zaburzonej percepcji wzrokowej. Problem natomiast jest dużo bardziej złożony

 

• Czynniki, które mają wpływ na pracę naszej ręki możemy porównać do oczka na pawim piórze. Spróbujmy sobie to wyobrazić:

1. Motoryka - najszerszy krąg
2. Percepcja czuciowa - troszkę mniejszy krąg
3. Percepcja wzrokowa - jeszcze mniejszy krąg
4. Koordynacja bilateralna - jeszcze ciut mniejszy krąg
5. Manipulacja i chwyt - najmniejszy krąg

• Nie na wszystkie czynniki mamy wpływ. Ośrodek odpowiedzialny za pisanie i ośrodek mowy leżą obok siebie w płacie potylicznym naszego mózgu i są bardzo ściśle ze sobą połączone. Dlatego jeśli dziecko ma problem z mową najczęściej ma również problem ze sferą manualną i odwrotnie.  Przewrotnie mówiąc ćwicząc rękę ćwiczymy również mowę, a ćwicząc mowę -  doskonalimy rękę 😊
• Płat potyliczny mózgu rozwija się w najpóźniejszym okresie życia prenatalnego, stąd problemy manualne dotyczą bardzo często wcześniaków

 

KRĄG NR 1  MOTORYKA

• Bardzo istotną cechą jest SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA. Poziom rozwoju małej motoryki zależy od poziomu dużej motoryki. Innymi słowy: Jeśli dziecko nie jest sprawne fizycznie, nie będzie sprawne manualnie. Dlatego stwarzajmy dziecku okazję do: biegania, skakania, stania na jednej nodze, rzutu, chwytu….. I pamiętajmy - to że dziecko wspaniale operuje palcem wskazującym na smartfonie nie znaczy że będzie pięknie pisać.
• BUDOWA CIAŁA odgrywa ogromną rolę. Popatrzmy na dziecko w pozycji stojącej: kości powinny być symetryczne, mięśnie nie muszą ( mogą być niesymetryczne lub zmienne). Ręka jest bardzo złożoną częścią ciała, a jej funkcjonowanie zależy od ruchomości poszczególnych stawów. Dlatego sprawdźmy czy każdy staw pracuje prawidłowo i w pełnym zakresie ruchów:

 

• Obręcz barkowa - unoszenie, opuszczanie, przywodzenie łopatek i odwodzenie łopatek
• Staw ramienny – zgięcie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna
• Staw łokciowy – zgięcie, wyprost, pronacja (do wewnątrz), supinacja (na zewnątrz )
• Nadgarstek – zgięcie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie
• Stawy śródręczno-międzypaliczkowe – zgięcie, wyprost
• Dysocjacja – unoszenie kolejno poszczególnych palców

 

• NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE ma  ogromny wpływ na rozwój małej motoryki. Nieprawidłowe napięcie przejawia się w postaci:

• Trudności w utrzymaniu prawidłowej postawy w trakcie czynności stolikowych (zsuwanie się pod stół, pochylanie się, męczliwość, „kręcenie się na krześle")
• Nieprawidłowego chwytu i konsekwencji z tym związanych
• Nieprawidłowości w zakresie percepcji czuciowej
• Mniejszych zdolności w zakresie wykonywania ruchów precyzyjnych

W naszym społeczeństwie 80% dzieci ma obniżone centralne napięcie mięśniowe.

• POZYCJA DZIECKA W CZASIE RYSOWANIA. Bardzo ważne jest dostosowanie mebli do wzrostu dziecka

• Dziecko siedzi prawidłowo wówczas, gdy jego plecy są proste bez przechylania się w jedną stronę (głowa lekko wysunięta do przodu), pośladki dotykają oparcia krzesła. Kolana są ugięte pod kątem prostym, a stopy opierają się na podłodze. Tułów jest nieco oddalony od krawędzi stołu, zaś przedramiona swobodnie leżą na stole. Niewłaściwe jest, gdy dziecko oplata stopami nogi krzesła lub chowa nogi pod pośladki. Taka pozycja jest nieprawidłowa, uniemożliwia swobodne ruchy i sprzyja większej męczliwości w czasie pisania.
• Krzesło powinno być dobrane do wzrostu dziecka, niewskazane jest by był to fotel bujany lub krzesło obrotowe.
• Właściwe ułożenie kartki polega na lekkim przesunięciu jej w lewą stronę oraz lekki obrót pod kątem w stronę lewą u osób piszących prawą ręką, zaś u osób leworęcznych – na lekkim przesunięciu w prawo oraz obróceniu pod kątem w prawo . 
• Optymalne oddalenie oczu od kartki wynosi 25-30 cm.

 

KRĄG NR 2  PERCEPCJA CZUCIOWA

• Rozwijanie percepcji czuciowej wspomaga rozwój kończyny górnej oraz wpływa na CZYTELNOŚĆ PISMA

Dzieci w okresie przedszkolnym poznają swoje ciało i doskonalą jego czucie w trakcie spontanicznych i kierowanych aktywności. Doskonalenie percepcji czuciowej wpływa na sposób wykonywania i koordynację codziennych ruchów. W przypadku nieharmonijnego rozwoju percepcji czuciowej, spowodowanej nieodpowiednim przetwarzaniem informacji zmysłowych przez mózg, dzieci będą miały trudności z manipulowaniem przedmiotami, dostosowaniu siły nacisku narzędzia pisarskiego i z płynnym pisaniem.

 

PERCEPCJA CZUCIOWA DZIELI SIĘ NA:

 

• DOTYK ( CZUCIE POWIERZCHNIOWE ) – DOTYK OBRONNY ORAZ DOTYK RÓŻNICUJĄCY (faktura, twardość, temperatura, kształt, rozmiar, kontur ogólny i dokładny kształt)

Dzieci mające problem z czuciem powierzchniowym i różnicującym nie lubią być dotykane lub nie lubią dotykać pewnych powierzchni.

 

PRZYKŁADY AKTYWNOŚCI ROZWIJAJĄCYCH DOTYK:

• Masaż w postaci głaskania, ugniatania, ucisków, wibracji, rozluźniania, opukiwania dłoni, przedramion
• Zawijanie w koc-„robienie naleśnika”
• Poszukiwanie przedmiotów w różnych materiałach sypkich ( mąka, ryż, kasza…). Im ich struktura bardziej zbliżona, tym trudniejsze zadanie
• Malowanie dłoni
• Zabawy ciastoliną i innymi masami ( solną, papierową…)
• Dotykanie różnych struktur (gąbka, welur, skóra, guma, żel w woreczku, futerko, ściereczka do naczyń…)
• Odwzorowywanie przez dziecko rysowanych przez Rodzica na jego plecach figur, liter, cyfr, kształtów
• Dotykowe memory-dobieranie dwóch jednakowych przedmiotów z zamkniętymi oczami
• Odgadywanie nazw przedmiotów schowanych w worku

 

• PROPRIOCEPCJA ( CZUCIE GŁĘBOKIE ) – RÓŻNICOWNIE SIŁY, NACISKU, CIĘŻARU ORAZ CZUCIE RUCHU I POZYCJI

 

   Czucie głębokie jest niezbędne do opanowania czynności samoobsługowych. Aby sprawdzić poziom czucia głębokiego można poprosić dziecko o zamknięcie oczu i dotknięcie palcem nosa. Dziecko z zaburzonym czuciem głębokim ma problem z płynnością ruchów,  często wpada na przedmioty, przewraca się na prostej drodze, w trakcie zabaw ruchowych odstaje od rówieśników, jest niezgrabne i ma problemy z płynnym wykonywaniem większości zadań ruchowych bez współruchów. Rodzice skarżą się, że dziecko łamie i gryzie ołówki oraz robi dziury w zeszytach w trakcie pisania i rysowania.

 

W przypadku zaburzeń propriocepcji w obrębie małej motoryki mogą wystąpić  trudności w:

 

• Manipulowaniu przedmiotami ( w tym przy cięciu, pisaniu)
• Samoobsłudze (wiązanie butów, zapinanie guzików)
• Dostosowanie siły, którą trzeba użyć aby płynnie wykonać czynność np.: trzymania kubka
• Dostosowanie siły nacisku kredki ( chwyt zbyt mocny lub za słaby)
• Czynności pisania (niedostosowanie ruchu)
• Utrzymanie pozycji przy stole (pokładanie się, pochylanie )

 

PRZYKŁADY AKTYWNOŚCI ROZWIJAJĄCYCH PROPRIOCEPCJĘ:

•  Zawijanie w koce z próbami uwolnienia się
• Przeciskanie się w ograniczonej przestrzeni np.: tunelu, pod materacami
• Przepychanie, toczenie, przenoszenie przedmiotów
• Zabawy z siłowaniem się np.: walka kogutów, przeciąganie liny
• Zabawy na czworakach
• Zabawy z czołganiem
• Zabawy skoczne
• Zabawy rzutne
• Odciskanie śladów dłoni w masach plastycznych
• Stopniowanie siły i odległości rzutu piłek, worków…

   W pracy z dziećmi z trudnościami manualnymi należy rozwijać najpierw propriocepcję   (czucie głębokie) całego ciała, a następnie dłoni i palców. Poprawa kontroli ruchów w manipulowaniu, rysowaniu i pisaniu zależy w dużym stopniu od osiągniętego poziomu rozwoju percepcji czuciowej.

 

KRĄG NR 3    PERCEPCJA WZROKOWA  I KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA

• ZMYSŁ WZROKU W CHWILI NARODZIN JEST NAJSŁABIEJ ROZWINIĘTYM UKŁADEM ZMYSŁOWYM

 

Należy jednak pamiętać iż w piramidzie zmysłów zajmuje miejsce na samym szczycie (nad układem słuchowym). Z jednej strony dlatego, że osiąga najpóźniej dojrzałość funkcjonalną, z drugiej zaś – jest układem zmysłowym najbardziej wyspecjalizowanym

 

• PRAWIDŁOWO FUNKCJONUJĄCY NARZĄD WZROKU POZWALA NAM:

• Orientować się w przestrzeni
• Poruszać się
• Wykonywać czynności dnia codziennego
• Zdobywać wiedzę podczas kolejnych etapów edukacji (rysowanie, czytanie, pisanie, nauka w szkole )

• PERCEPCJA WZROKOWA NIE JEST WYŁĄCZNIE ZDOLNOŚCIĄ DO DOKŁADNEGO SPOSTRZEGANIA. JEST NIEZBĘDNA WE WSZYSTKICH DZIAŁANIACH CZŁOWIEKA. ODPOWIEDNI POZIOM PERCEPCJI WZROKOWEJ UMOŻLIWIA DZIECKU NAUKĘ CZYTANIA, PISANIA, WYKONYWANIA DZIAŁAŃ MATEMATYCZNYCH ORAZ ROZWIJANIA INNYCH UMIEJĘTNOŚCI I CZYNNOŚCI SZKOLNYCH.

TO PRZEDE WSZYSTKIM:

 

• Koordynacja wzrokowo-ruchowa

Jest zdolnością do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała

• Spostrzeganie figury i tła

Przedmiot nie może być poprawnie spostrzeżony, dopóki nie zostanie ujęty w relacji do tła

• Stałość spostrzegania

Jest to zdolność do spostrzegania przedmiotu, jako posiadającego stałe właściwości-kształt, położenia, wielkość

• Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni

Jest to spostrzeganie relacji przestrzennych zachodzących między przedmiotem i obserwatorem. W przestrzeni jednostka jest zawsze w centrum swojego świata i spostrzega przedmioty, jako będące z tyłu, z przodu, przed, za itd.

 

• Spostrzeganie stosunków przestrzennych

Wyraża się zdolnością do spostrzegania dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych między nimi

 

 

•  ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ UJAWNIAJĄ SIĘ W:

• Rozpoznawaniu przedmiotów i ich wzajemnego położenia w przestrzeni
• W grach sportowych i  zabawach ruchowych
• Opanowaniu czynności czytania i pisania ( trudności w rozróżnianiu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu liter, z pamięcią wzrokową )
• Wycinaniu i kolorowaniu obrazków
• Geografii (utrudniona orientacja na mapie)
• W geometrii (brak wyobraźni przestrzennej powoduje kłopoty w utrwaleniu wzrokowych obrazów, figur, kątów i innych abstrakcyjnych elementów)
• W nauce języka obcego ( różnicowanie i utrwalanie kształtów liter oraz przyporządkowanie im określonego dźwięku)

 

• KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA

To zdolność zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami ciała, przede wszystkim rąk i nóg. Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej wiąże się z ogólnym poziomem zaawansowania ruchowego dziecka. Pozwala na dokładne identyfikowanie przedmiotów w przestrzeni.

Koordynacja wzrokowo-ruchowa wpływa na:

• Poziom ogólnej koordynacji ruchowej i precyzyjnych ruchów rąk
• Sprawność w grach ruchowych
• Prawidłowy poziom graficzny pisania
• Wykonywanie prawie wszystkich czynności życia codziennego

 

• DO ĆWICZEŃ Z ZAKRESU KOORDYNACJI WZROKOWO-RUCHOWEJ NALEŻĄ ZABAWY MANIPULACYJNE, KONSTRUKCYJNE, ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE NP.:

• Zapinanie i rozpinanie zamków błyskawicznych, guzików, sznurowanie butów, posługiwanie się narzędziami
• Stemplowanie, rysowanie, malowanie, wycinanie
• Naśladowanie ruchów
• Manipulowanie tworzywami przekształcalnymi np.: woda, piasek, kasza, masa solna, plastelina, budowanie z klocków, układanie układanek.

Co dziecko powinno umieć narysować:

3 latek – szyny, krzyż, koło

4 latek -  kwadrat

5 latek – trójkąt, prostokąt

6 latek - romb

 

KRĄG NR 4    KOORDYNACJA BILATERALNA

• JEST TO UMIEJĘTNOŚĆ WSPÓŁPRACY OBU STRON CIAŁA W TYM SAMYM MOMENCIE W CELU SPRAWNEGO WYKONANIA AKTYWNOŚCI

 

Wykonywanie czynności dnia codziennego wymaga użycia koordynacji bilateralnej:

• Symetrycznej - obie ręce wykonują ten sam ruch np.: trzymanie oburącz butelki z piciem, łapanie dużej piłki, skakanie na skakance, klaskanie, wałkowanie ciasta
• Naprzemiennej – obie ręce wykonują ten sam ruch, ale naprzemiennie np.: pływanie kraulem, jazda rowerem
• Asymetrycznej – każda ręka robi co innego np.: nakładanie koralików, jedzenie z użyciem sztućców, otwieranie zakręcanych pojemników, zabawy klockami, pisanie

 

• Wykonywanie ruchów jedną stroną ciała jest kontrolowane przez przeciwstawną półkulę mózgu, dlatego ruchy wykonywane jednocześnie przez dwie strony ciała stymulują obydwie półkule mózgowe.

 

• Ruchy asymetryczne prowadzą do specjalizacji półkulowej i przewagi jednej półkuli nad drugą

 

• Ważną rolę w ćwiczeniach doskonalenia koordynacji bilateralnej ma przekraczanie linii środkowej ciała

 

ĆWICZENIA NA PRZEKRACZANIE LINII ŚRODKOWEJ CIAŁA

• W leżeniu na plecach przekładanie przedmiotów leżących po prawej stronie ciała/ na wysokości głowy/ sięgając po nie wyprostowaną prawą ręką. Głowa nieruchoma, po środku oczy wodzą za ręką od momentu wzięcia przedmiotu, aż do jego odłożenia po drugiej stronie. Ruch ręki wolny, zatacza łuk. To samo w przeciwną stronę.

Przedmiotami do podnoszenia mogą być : klocki lego/ na zakończenie ćwiczenia dziecko buduje z nich wg wzoru / plastikowe litery/ które dziecko próbuje rozpoznać dotykiem już w momencie wzięcia do ręki ,a po przełożeniu może układać z nich wyraz/ wyrazy do utrwalania/ np. /trudności ortograficznej/ wypisane na karteczkach i czytane przy przekraczaniu linii środkowej ciała itp.

• „Nożyce”- rękoma , nogami każdą parą kończyn z osobna oraz równoczesne
• W siadzie płaskim, nogi w rozkroku, sięganie wyprostowanymi rękoma raz do jednej, raz do drugiej nogi
• Krążenie ramionami przed sobą „rysując” w powietrzu przecinające się koła; można wykonywać w leżeniu, siedzeniu staniu
• „Samolot” – siad w rozkroku, dotykanie ręką przeciwnej stopy
• Zabawa z przyczepianiem i zdejmowaniem spinaczy pościelowych do ubrania w okolicach różnych stawów, dziecko przyczepia i ściąga przeciwną ręką.

INNE PROPOZYCJE:

• Narysuj na dużym arkuszu papieru (lub zbudujcie z klocków) ulicę po której dziecko będzie jeździło samochodzikami od strony lewej do prawej i z powrotem.
• Narysujecie na dużym arkuszu papieru leniwą ósemkę (znak nieskończoności), niech dziecko kreśli ten znak po narysowanym wzorze. Leniwą ósemkę można rysować patykiem po ziemi, piasku, kredą po chodniku podczas spacerów z rodzicami.
•  Zabawy w dotykanie prawym łokciem lewego kolana w pozycji na stojąco lub leżąco. Wymachy ramion z dotykaniem przeciwnej stopy .
•  W ciemnym pokoju „rysujemy ” na ścianie linię latarką. Dziecko stara się śledzić wzrokiem przesuwający się punkt.
• Podczas zabaw, codziennych aktywności staraj się prowokować ruch przekraczający linię środkowa ciała, na przykład połóż pudełko z klockami po lewej stronie tak, aby dziecko prawą ręką musiało sięgnąć do pudełka ułożonego po lewej stronie. postaw kubeczek z herbatka po przeciwnej stronie dominującej ręki i zachęcaj do jej użycia.
• Przybijajcie ze sobą piątki: twoja prawa i dziecka prawa ręką. Nie zmieniaj ułożenia ręki tylko ją unieś po swojej prawej stronie. Przybijanie piątek powtórzcie 10 razy.
• Łapcie w siatkę  trzymane obiema rękami lub zbijajcie klaszcząc bańki mydlane.
• Wędką trzymaną w obu rękach zakończoną magnesem łowimy rybki w wannie lub umieszczone w misce itp.
• Zabawa w oklepywanie części ciała znajdujących się po przeciwnej stronie „pracującej” ręki. Można głośno i szybko nazywać dotykane części ciała.
• Czynności związane z mieszaniem różnych substancji, kręceniem pozytywką, czynności codzienne wykonywane obiema rękami np.: zamiatanie, odkurzanie, ścieranie ściereczką kurzu. zabawa w piance do golenia mazanie rękami od jednej do drugiej strony itp.

 

• LATERALIZACJA

 

Lateralizacja, czyli dominacja półkulowa oznacza przewagę w kierowaniu procesami, sprawnościami, umiejętnościami. Jednak dla właściwego rozwoju potrzebna jest współpraca obu półkul, sprawne przesyłanie informacji.

 

Proces kształtowania się dominacji stronnej kończy się między 4 a 6 rokiem życia.

 

Występują trzy wzorce lateralizacji:

• Prawostronna - dominacja  występuje po prawej stronie
• Lewostronna - dominacja występuje po lewej stronie
• Skrzyżowana (niejednorodna) - gdy dominacja jest ustalona i występuje po obu stronach osi ciała (np.: prawa ręka, lewe oko)
• Nieustalona - gdy dominacja nie wykształciła się w odniesieniu do każdego z parzystych narządów (oko,ręka,noga,ucho)

Działaniami terapeutycznymi należy objąć te dzieci, u których stwierdzono po ukończeniu 3 roku życia lewostronną lateralizację oraz skrzyżowaną lateralizację.

 

KRĄG NR 5 MANIPULACJA I CHWYT

• MANIPULACJA  są to czynności wykonywane jedną ręką, dzięki możliwości przekładania, przesuwania i obracania w dłoniach i palcach

 

• Są one ważne dla:

- rozwoju rysowania

- cięcia, pisania

- jedzenia z użyciem sztućców

- nauki zapinania zamków, guzików

- manipulowania w trakcie zajęć plastycznych

- gier i zabaw

ROZWÓJ MANIPULACJI:

1-2 r.ż. -  przełożenie przedmiotu od palców do wnętrza dłoni

2-2,5 lat – przełożenie przedmiotu od wnętrza dłoni do palców- np.: wrzucanie pieniążków do skarbonki, rotacja prosta np.: przekręcanie ołówka o 90 stopni

Po 4 r.ż.- rotacja złożona- np.: kręcenie ołówka w kółko, odkręcanie słoików

3-3,5 r.ż – przesunięcie np.: zapinanie rzep, wyciąganie i wkładanie pieniążków banknotowych, „gąsiennica” na ołówku, nawlekanie igły, przeplatanki, koraliki zapinanie guzików

Po 6 r.ż.- kombinacje wzorców, umiejętności z użyciem większej liczby przedmiotów

ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI CIĘCIA NOŻYCZKAMI

-  1-1,5 r.ż.- chwyt przypadkowy, manipulacja ma charakter zabawowy

- 1,5-2 r.ż.- chwyta poprawnie nożyczki zgodnie z przeznaczeniem, zmienia ręce

- 2-3 r.ż. – opanowuje umiejętność przecinania, występują liczne współruchy, pochylenie głowy

- 3-4 r.ż. – przecina 15 cm papierowy kwadrat, tnie w kierunku od siebie

- 4-5 r.ż. – tnie wzdłuż linii prostej 20 cm, tnie  do 1,5cm od narysowanej linii, wycina proste kształty

-4,5-6 lat – wycina koło w odległości do 0,5 cm od linii, wycina proste figury po linii, próbuje wycinać bardziej złożone figury

PRAWIDŁOWY CHWYT NOŻYCZEK:

W pierścieniach na palce znajdują się kciuk i palec środkowy lub palec środkowy i serdeczny ( w zależności od wielkości pierścieni nożyczek ). Pierścienie nożyczek znajdują się w pobliżu stawów międzypaliczkowych. Palec wskazujący umieszczony obok dolnego pierścienia ułatwia stabilizację czynności, zwiększa siłę oraz nadaje kierunek cięciu. Wszystkie palce pozostają w zgięciu.

PRYMITYWNE CHWYTY NARZĘDZIA PISARSKIEGO ( wiek 1-3 lat ):

• Chwyt z użyciem siły
• Aktywny ruch w trakcie rysowania wynika z mobilności stawu barkowego, a nie nadgarstka
• Kciuk zaczyna dążyć do opozycji, brak wyizolowanych ruchów palców
• Brak stabilizacji palców od strony łokciowej dłoni

PRZEJŚCIOWE CHWYTY PISARSKIE ( wiek 3- 5 lat ):

• Niewielka aktywność stawu barkowego
• Mobilność przedramienia, które spoczywa na stole
• Początek mobilności nadgarstka

 

DOJRZAŁE CHWYTY PISARSKIE ( pojawiają się w wieku 4-6 lat):

• Mobilność palców
• Przedramię spoczywa na stole
• Mobilność nadgarstka
• Chwyt dystalny ( skierowany ku końcowi kończyny )
• Dysocjacja palców ( opozycja kciuka w stosunku do palca wskazującego i środkowego )

NAJBARDZIEJ ERGONOMICZNYM JEST CHWYT TRÓJPALCOWY DYNAMICZNY I DO TEGO DĄŻYMY.

ZDARZA SIĘ,  ŻE TEGO ETAPU NIE DA SIĘ OSIĄGNĄĆ, WTEDY POZOSTAJEMY PRZY CZTEROPALCOWYM DYNAMICZNYM ( JEŚLI PISMO JEST ŁADNE I DZIECKO SIĘ NIE MĘCZY).